Ile wynosi najniższa emerytura w 2025 roku i kto ma do niej prawo?

Polski system emerytalny od lat postrzegany jest jako mocno skomplikowany. Zgodnie z art. 67 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, obywatelom przysługuje prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy lub po osiągnięciu wieku emerytalnego. Realizacja tego prawa odbywa się głównie poprzez przepisy szczegółowe, w tym ustawę z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2023 r. poz. 614, z późn. zm., dalej: „ustawa emerytalna” lub „ustawa FUS”). Mimo wielokrotnych nowelizacji, system wciąż zawiera szereg wyjątków i odrębnych regulacji dla poszczególnych grup zawodowych. Poniżej przedstawiamy najważniejsze zasady funkcjonowania powszechnego systemu emerytalnego, aktualne regulacje dotyczące minimalnej emerytury i jej wysokość obowiązującą w 2025 roku.

Podstawy prawne i ogólne zasady systemu emerytalnego

Ustawa o emeryturach i rentach z FUS

Głównym aktem prawnym regulującym zasady przyznawania i obliczania emerytur jest ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 614, z późn. zm.). Ustawa ta określa m.in.:

• warunki nabywania prawa do emerytury (wiek emerytalny, staż ubezpieczeniowy),

• sposób ustalania podstawy wymiaru świadczeń,

• sposób waloryzacji świadczeń,

• zasady dotyczące wysokości minimalnej emerytury oraz renty.

W art. 24 ustawy FUS wskazano podstawowy warunek nabycia prawa do emerytury w powszechnym wieku emerytalnym (60 lat dla kobiet, 65 lat dla mężczyzn). Jednocześnie – na mocy art. 27 ustawy – należy wykazać się odpowiednim okresem składkowym i nieskładkowym, by uzyskać świadczenie w minimalnej wysokości.

Wiek emerytalny

Od 1 października 2017 r. do dziś obowiązuje więk 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn (art. 24 i 24a ustawy FUS). W latach 2013–2017 na mocy wcześniejszych nowelizacji (m.in. ustawa z dnia 11 maja 2012 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z FUS, Dz.U. z 2012 r. poz. 637) wiek emerytalny miał być stopniowo podwyższony do 67 lat. Reforma ta jednak została cofnięta ustawą z 16 listopada 2016 r. (Dz.U. z 2017 r. poz. 38).

Ewidencjonowanie składek i filary

Zgodnie z art. 19 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1009, z późn. zm.):

• Osoby urodzone przed 1 stycznia 1949 r. mają ustalaną emeryturę na zasadach obowiązujących przed reformą z 1999 r. (choć z uwzględnieniem niektórych zmian wprowadzonych po tej dacie).

• Osoby urodzone po 31 grudnia 1948 r. mają podzielone składki między konto w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) i – do 2014 r. obowiązkowe – Otwarte Fundusze Emerytalne (OFE). Od 2014 r. uczestnictwo w OFE stało się dobrowolne.

Wartość środków zgromadzonych w ZUS jest waloryzowana według wskaźnika ogłaszanego przez Ministra Rodziny i Polityki Społecznej (art. 25 ust. 6-10 ustawy FUS), zaś wartość środków w OFE zależy od wyników inwestycyjnych wybranego funduszu.

Branżowe systemy emerytalne

Polskie prawo przewiduje również branżowe systemy emerytalne, uregulowane odrębnymi aktami prawnymi, np.:

• Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz.U. z 2023 r. poz. 1715, z późn. zm.) – służby mundurowe,

• Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o emeryturach kapitałowych (Dz.U. z 2022 r. poz. 1779, z późn. zm.) – uzupełniająco dla osób w nowym systemie,

• Ustawa z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz.U. z 2023 r. poz. 208, z późn. zm.) – KRUS,

• Karta Nauczyciela z 26 stycznia 1982 r. (Dz.U. z 2023 r. poz. 984, z późn. zm.) – nauczyciele,

• Ustawa z dnia 7 września 2007 r. o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych (Dz.U. z 2023 r. poz. 135, z późn. zm.) – wojsko.

W wymienionych grupach zawodowych występują odmienne zasady ustalania wysokości emerytur, obowiązują inne progi wieku emerytalnego oraz odrębne przepisy w zakresie naliczania okresów służby czy pracy.

Wysokość najniższej emerytury w 2025 roku

Ile wynosi najniższa emerytura w 2025 roku i kto ma do niej prawo? - wysokość minimalnych świadczeń (emerytur i rent) jest corocznie waloryzowana i ogłaszana na podstawie przepisów art. 88-89 ustawy emerytalnej. Kluczowe znaczenie mają tu rozporządzenia Rady Ministrów dotyczące waloryzacji oraz komunikaty Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w zakresie przeciętnego wynagrodzenia i wskaźników inflacji.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami, od 1 marca 2024 r. do końca lutego 2025 r. kwoty minimalnych świadczeń kształtują się następująco:

1. Najniższa emerytura oraz renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy i renta rodzinna:- 1780,96 zł brutto miesięcznie,

2. Renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy:- 1602,86 zł brutto miesięcznie,

3. Renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy w związku z wypadkiem lub chorobą zawodową oraz renta rodzinna wypadkowa:- 2137,15 zł brutto miesięcznie.

Wysokość ta wynika z corocznej waloryzacji, przeprowadzanej co roku od 1 marca (art. 88-89 ustawy FUS oraz przepisy wykonawcze).

Kto ma prawo do emerytury minimalnej

Warunki podstawowe

Najniższe świadczenie emerytalne przysługuje ubezpieczonym, którzy:

1. Osiągnęli powszechny wiek emerytalny, czyli 60 lat (kobiety) lub 65 lat (mężczyźni), zgodnie z art. 24 ustawy FUS.

2. Udowodnili odpowiedni staż okresów składkowych i nieskładkowych (art. 27 w zw. z art. 5-7 ustawy FUS), wynoszący:

   • 20 lat w przypadku kobiet,

   • 25 lat w przypadku mężczyzn.

Jeśli ubezpieczony spełnia te dwa warunki, a obliczona zgodnie z art. 26 ustawy FUS emerytura (czyli kapitał zgromadzony na koncie, podzielony przez średnie dalsze trwanie życia) jest niższa od kwoty najniższej emerytury, ZUS z mocy ustawy podwyższa świadczenie do jej minimalnego poziomu (obecnie 1780,96 zł brutto).

Emerytura z urzędu

Zgodnie z art. 24 ust. 2a i art. 22 ustawy FUS, osobom, które pobierały rentę z tytułu niezdolności do pracy i osiągnęły powszechny wiek emerytalny, ZUS przyznaje emeryturę z urzędu. W takiej sytuacji nie trzeba składać odrębnego wniosku, a świadczenie przysługuje (jeśli nie ma innych wyłączeń) nawet wtedy, gdy okres składkowy jest krótszy od wymaganego do otrzymania pełnej emerytury minimalnej. W takim przypadku podstawa wymiaru obliczana jest na nowych zasadach kapitałowych (art. 26 ustawy FUS), co najczęściej skutkuje wypłaceniem emerytury w wysokości odpowiadającej zebranym składkom – często poniżej standardowego minimum. Jednak osobom tym przysługuje tzw. emerytura gwarantowana, jeśli spełniają warunek stażu.

Kto nie otrzyma emerytury minimalnej?

Mimo osiągnięcia określonego w ustawie wieku emerytalnego, część osób nie nabędzie prawa do emerytury minimalnej z uwagi na brak wymaganego stażu ubezpieczeniowego. Artykuł 27 ustawy FUS stanowi jednoznacznie o konieczności posiadania (w przypadku kobiet – 20 lat, w przypadku mężczyzn – 25 lat) okresów składkowych i nieskładkowych, by otrzymać podwyższenie świadczenia do kwoty najniższej emerytury.

Dla tych, którzy nie mają wystarczającej liczby lat ubezpieczenia, ZUS ustala emeryturę na podstawie indywidualnego kapitału zgromadzonego w systemie, co może oznaczać świadczenie znacznie niższe niż 1780,96 zł.

Dotyczy to np.:

• osób pracujących „na czarno” (bez składek),

• osób zatrudnionych na umowy cywilnoprawne (np. o dzieło), od których nie odprowadza się składek emerytalno-rentowych,

• osób z długimi przerwami w pracy (np. choroby, przerwa w zatrudnieniu),

• kobiet, które przez wiele lat zajmowały się wychowaniem dzieci i nie opłacały składek,

• osób opłacających minimalne składki (np. przedsiębiorcy), które – mimo zbliżenia się do powszechnego wieku emerytalnego – nie uzbierały wystarczającego kapitału.

Możliwość dorabiania przez emerytów i rencistów

Zgodnie z przepisami ustawy emerytalnej (art. 103-106), emeryci i renciści mogą podejmować dodatkową pracę zarobkową, jednak przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego obowiązują ich tzw. limity dorabiania. Limity te są powiązane z wysokością przeciętnego wynagrodzenia w Polsce, ogłaszanego przez Prezesa GUS.

Limity przychodu do końca lutego 2025 roku

Od 1 marca 2024 r. do końca lutego 2025 r. ustalono następujące progi (art. 104 ustawy FUS w zw. z komunikatem Prezesa GUS):

1. Pierwszy próg (70% przeciętnego wynagrodzenia) – 5713,20 zł/mc

   • Po jego przekroczeniu ZUS zmniejsza wypłacane świadczenie emerytalne lub rentowe (nie dotyczy jednak osób, które osiągnęły pełny wiek emerytalny).

2. Drugi próg (130% przeciętnego wynagrodzenia) – 10 610,20 zł/mc

   • Po jego przekroczeniu świadczenie ulega zawieszeniu w danym miesiącu.

Wyjątki

• Renta socjalna (art. 10 ustawy z 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej, Dz.U. z 2020 r. poz. 1300, z późn. zm.) – jej przekroczenie nawet pierwszego progu powoduje całkowite zawieszenie świadczenia za dany miesiąc.

• Emeryci, którzy osiągnęli wiek 60 lat (kobiety) lub 65 lat (mężczyźni), nie mają żadnych ograniczeń w dorabianiu – zgodnie z art. 103a ustawy FUS świadczenie nie ulega zmniejszeniu ani zawieszeniu bez względu na wysokość dodatkowych zarobków.

Ile wynosi najniższa emerytura w 2025 roku i kto ma do niej prawo? - podsumowanie i wnioski

Najniższa emerytura od 1 marca 2024 r. do końca lutego 2025 r. wynosi 1780,96 zł brutto. Stawka ta dotyczy też renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy oraz renty rodzinnej.

Aby skorzystać z gwarancji minimalnej emerytury, należy (oprócz osiągnięcia wieku emerytalnego) udowodnić wymagalny staż ubezpieczeniowy: 20 lat dla kobiet, 25 lat dla mężczyzn.

Osoby, które nie mają wymaganego stażu i nie kwalifikują się do emerytury z urzędu w wyższej kwocie, otrzymają świadczenie niższe niż minimalne – obliczane wyłącznie z kapitału zgromadzonego na ich koncie w ZUS.Limity dorabiania dla emerytów i rencistów poniżej powszechnego wieku emerytalnego ograniczają się do progu 70% i 130% przeciętnego wynagrodzenia. Przekroczenie tych wartości skutkuje zmniejszeniem bądź zawieszeniem wypłaty świadczenia. Emeryci, którzy ukończyli 60 lat (kobiety) lub 65 lat (mężczyźni), nie podlegają limitom dorabiania – mogą pracować bez obawy o utratę świadczenia.

Choć mechanizm gwarancji minimalnej emerytury ma chronić seniorów przed skrajnym ubóstwem, wiele osób w Polsce nie spełni w przyszłości wymagań co do stażu pracy lub odpowiednich okresów składkowych. W konsekwencji otrzymają świadczenia znacznie niższe niż minimalna emerytura – co w praktyce często przekłada się na trudności finansowe w okresie starości. Z tego powodu eksperci zachęcają do szczegółowego monitorowania swojego konta w ZUS i/lub OFE, rozważenia dodatkowych form oszczędzania (np. Indywidualne Konto Emerytalne – IKE, Pracownicze Plany Kapitałowe – PPK) oraz utrzymywania ciągłości stażu ubezpieczeniowego, by na emeryturze korzystać z jak najwyższych świadczeń.